Koronawirus a wpływ na zawarte umowy (umowa o roboty budowlane)

W dniu 20 marca 2020 roku wprowadzono w Polsce stan epidemii, a coraz więcej firm zastanawia się nad wpływem aktualnej sytuacji na już zawarte kontrakty. W niektórych branżach oczywiste staje się, że część umów nie zostanie zrealizowana tak, jak to zostało przewidziane w umowie. Rodzi się pytanie o to, kto poniesie odpowiedzialność za skutki pandemii.

Koronawirus jako siła wyższa

W typowej sytuacji za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania umownego dłużnik ponosi odpowiedzialność. Tym niemniej wystąpienie siły wyższej może wyłączyć odpowiedzialność odszkodowawczą dłużnika.

Pojęcie siły wyższej nie doczekało się definicji legalnej, ale powszechnie uważa się, że o sile wyższej możemy mówić w przypadku zdarzenia o charakterze zewnętrznym, niemożliwym (lub prawie niemożliwym) do przewidzenia oraz którego skutkom nie można zapobiec. W świetle przytoczonej definicji nie powinno  budzić wątpliwości, że pandemia COVID-19 jest siłą wyższą.

Stwierdzenie, że aktualna sytuacja jest siłą wyższa pozwala Wykonawcy budowlanemu uniknąć np. kar umownych za zwłokę w realizacji inwestycji budowlanej, ale..

Ale..

Praktyką obrotu jest zawieranie w umowach o roboty budowlane postanowień, przedmiotem których jest właśnie siła wyższa i to właśnie te zapisy umowne mają pierwszeństwo.

Definicja siły wyższej w umowie o roboty budowlane

Strony często same definiują jak rozumieją to pojęcie. Może się zatem okazać, że już sama definicja zawarta w umowie przekreśli szanse na powoływanie się przez Wykonawcę na okoliczność wystąpienia pandemii.

Obowiązek notyfikacyjny 

Drugim ważnym (i często spotykanym) elementem klauzuli siły wyższej jest obowiązek notyfikacyjny. Umowa może przewidywać konkretną procedurę w przypadku wystąpienia siły wyższej.

Przykładowo, w umowie może się znaleźć zapis nakładający na Wykonawcę obowiązek zgłoszenia Inwestorowi faktu wystąpienia siły wyższej, uniemożliwiającej dalsze prowadzenie robót w określonym terminie, pod rygorem utraty prawa powoływania się na siłę wyższą.

Nawet jeżeli umowa nie przewiduje obowiązku notyfikacyjnego, warto powiadomić o tym fakcie inwestora. Z art. 651 kodeksu cywilnego wynika bowiem:

„(…) jeżeli zajdą (…) okoliczności, które mogą przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu robót, wykonawca powinien niezwłocznie zawiadomić o tym inwestora”.

Udokumentowanie wystąpienia siły wyższej

Po trzecie, standardowe klauzule siły wyższej nakładają na Wykonawcę powinność udokumentowania wpływu wystąpienia siły wyższej na możliwość kontynuowania procesu budowlanego. Samo zatem gołosłowne twierdzenie Wykonawcy o braku możliwości kontynuowania robót będzie w takim wypadku niewystarczające.

Praktyczna wskazówka

Nieprzestrzeganie przez Wykonawcę obowiązku notyfikacyjnego, czy brak udokumentowania wpływu pandemii na jego prace może być katastrofalne w skutkach. Praktyka pokazuje, że nierzadko w umowach (umowa o roboty budowlane) znajdują się tego typu zapisy:

” §  Strona powołująca się na przypadek siły wyższej poinformuje druga stronę w terminie 3 (trzech) dni roboczych od daty zaistnienia przypadku siły wyższej. Informacja ta zostanie przekazana listem poleconym. Jeśli przypadek siły wyższej nie zostanie udokumentowany przez powołującą się Stronę w liście poleconym lub też przekroczony został termin wskazany w zdaniu pierwszym, to Strona ta traci swe uprawnienia do powoływania się na przypadek siły wyższej„

Konieczne jest zatem pilne zweryfikowanie zawartych umów o roboty budowlane pod kątem zawartej w nich klauzuli siły wyższej. Szczególną uwagę należy zwrócić na definicję siły wyższej, procedurę zgłaszania Inwestorowi faktu wystąpienia siły wyższej oraz na obowiązek udokumentowania wpływu siły wyższej na możliwość wywiązania się z umowy.

Kwestia dokumentowania wpływu pandemii na proces budowlany ma jeszcze jedno kapitalne znaczenie. Ewentualne spory sądowe, jakie mogą się pojawić na tym tle, trafią zapewne na wokandę dopiero za wiele miesięcy (na dzień sporządzenia niniejszego artykułu Sądy odwołały większość rozpraw do końca kwietnia). Z całą pewnością sądy będą oczekiwały wykazania wpływu pandemii na realizację umowy. Wpływ ten będzie musiała wykazać strona, która powołuję się na fakt wystąpienia siły wyższej, a więc najczęściej będzie to Wykonawca. Bez rzetelnie sporządzanej na bieżąco dokumentacji może to być zadanie niewykonalne.

Jeżeli koronawirus wpływa na możliwość terminowej realizacji inwestycji, najlepszym rozwiązaniem jest zawarcie aneksu do umowy, który przedłuży termin końcowy realizacji umowy o roboty budowlane.

Na koniec, warto również zweryfikować klauzulę kar umownych przewidzianych za terminową realizację obiektu i sprawdzić, czy kara umowna jest przewidziana za zwłokę czy za opóźnienie. Może się bowiem okazać, że Strony rozszerzyły odpowiedzialność Wykonawcy i będzie on odpowiadał za opóźnienie w realizacji budowy nawet w przypadku wystąpienia siły wyższej. O tym dlaczego rozróżnienie pojęcia zwłoki od pojęcia opóźnienia ma istotne znaczenie napiszemy w kolejnym artykule.

***

Aktualnie rząd, w ramach tzw. tarczy antykryzysowej, pracuje nad zwolnieniem wykonawców z odpowiedzialności za uchybienia warunkom umowy. Na ten moment jednak obejmuje to jedynie wykonawców prowadzących roboty w ramach zamówień publicznych.

Adwokat Jelenia Góra

Kancelaria Adwokacka OWO Adwokaci zajmuje się fachową analizą umów. Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości zapraszamy do Kontaktu.

Nawigacja wpisu