Testament ustny – obawa rychłej śmierci oraz wymogi co do świadków

Wprowadzenie

Testament jest jedną z najważniejszych instytucji prawa spadkowego. Jest to akt, który
umożliwia spadkodawcy wyrażenie swojej ostatniej woli dotyczącej jego majątku.
W polskim prawie spadkowym istnieją różne formy testamentu, z których jedną z nich jest
testament ustny, który traktowany jest jako jedna z form testamentów szczególnych (obok testamentu podróżnego i wojskowego).

W tym artykule przyjrzymy się bliżej testamentowi ustnemu oraz wymaganiom i przesłankom jego sporządzenia, o których mowa w przepisie art. 952 Kodeksu cywilnego.

Testament ustny - wyjątkowa forma testamentu

Testament ustny jest szczególną formą testamentu, odmienną od bardziej powszechnego
testamentu pisemnego. Zgodnie z przepisami prawa, testament ustny może być
sporządzony jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Główną przesłanką warunkującą w
ogóle możliwość sporządzenia testamentu w tej formie jest obawa rychłej śmierci.

Obawa rychłej śmierci

Obawa rychłej śmierci oznacza, że spadkodawca musi być w takiej sytuacji życiowej, w
której istnieje realne niebezpieczeństwo jego nagłego zgonu. Istnieją dwa główne sposoby
interpretacji tego warunku w doktrynie prawa spadkowego.
Pierwszy sposób, to podejście obiektywne. Według tej koncepcji, obawa rychłej śmierci
musi być obiektywnie uzasadniona, co oznacza, że spadkodawca musi znajdować się w
sytuacji, w której medycznie lub na podstawie doświadczenia życiowego można
przewidzieć jego śmierć w krótkim czasie.
Drugim podejściem jest podejście subiektywne. W tym przypadku, istotna jest
subiektywna obawa spadkodawcy przed śmiercią, niekoniecznie uzasadniona medycznie
czy obiektywnie.

W praktyce sądowej dominuje jednak koncepcja mieszana, która uwzględnia zarówno
subiektywne przekonania spadkodawcy, jak i obiektywne okoliczności.

Szczególna kategoria świadków

Kolejnym wymogiem warunkującym możliwość sporządzenia ważnego testamentu ustnego jest jednoczesna obecność co najmniej trzech świadków.

Ustawodawca przewidział jednakże cały szereg wyłączeń określających kto nie może być świadkiem testamentu. I tak nie może nim być:

1. kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
2. niewidomy, głuchy lub niemy;
3. kto nie może czytać i pisać;
4. kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
5. skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Ponadto nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Wskazane wyżej obostrzenia dotyczące świadków są rygorystyczne, zaś ich niezachowanie skutkuje co do zasady nieważnością testamentu - w części bądź w całości. Możliwość sporządzenia prawnie skutecznego testamentu ustnego, w świetle powyższych regulacji, jawi się jako znacząco utrudniona.

Podsumowanie

Testament ustny jest szczególną formą testamentu, która może być sporządzona tylko w
wyjątkowych okolicznościach. W polskim prawie spadkowym istnieje wymóg obawy
rychłej śmierci spadkodawcy lub niemożności zastosowania innej formy testamentu, a nadto konieczność zapewnienia odpowiednich osób, jako świadków takiego testamentu.
Rozważając sporządzenie testamentu ustnego, należy zrozumieć te przesłanki i zachować
ostrożność, aby uniknąć ewentualnych sporów i problemów prawnych w przyszłości.
Testament ustny, choć rzadko stosowany, jest ważnym narzędziem do wyrażenia swojej
ostatniej woli w sytuacjach nadzwyczajnych.