Zdolność prawna czy zdolność do czynności prawnych?

W obliczu różnych sytuacji życia codziennego, często pojawia się pytanie, czy jako ludzie (w rozumieniu prawa - osoby fizyczne) posiadamy tzw. zdolność prawną, czy może zdolność do czynności prawnych.

Niekiedy pojęcia te są ze sobą utożsamiane i stosowane zamiennie, czasami zaś wybiórczo używa się tylko jednej nazwy. Jak się jednak okazuje, powyższe terminy, pomimo podobnej formy brzmieniowej i semantycznej, oznaczają zupełnie coś innego.

W art. 8 § 1 kodeksu cywilnego, możemy przeczytać, iż Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Tak więc ową zdolność uzyskują wszyscy ludzie w momencie urodzenia, jednak z zastrzeżeniem, że chodzi o urodzenie się żywym. Wiedząc już zaś, kto i kiedy ją nabywa, należy zadać sobie pytanie, czym ona właściwie jest. Otóż, zdolność prawna oznacza możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków. Co ciekawe, atrybut ten posiadają nie tylko osoby fizyczne, ale także prawne (w tym np. różnego rodzaju spółki kapitałowe czy Skarb Państwa) oraz szczególne jednostki organizacyjne. Za taką zdolność uznaje się m.in. prawo do bycia właścicielem danej rzeczy. Traci się ją natomiast, w przypadku osób fizycznych, w wyniku śmierci lub w konsekwencji uznania za zmarłego, zaś osoby prawne spotykają się z jej utratą w chwili wykreślenia z odpowiedniego rejestru lub zakończenia likwidacji.

Czym jest zaś zdolność do czynności prawnych? Zwyczajowo, definiuje się ją jako możliwość do nabywania (oraz zmieniania i znoszenia) praw i obowiązków, a także udzielania i wykonywania kompetencji swoim własnym działaniem. Jest to zatem pojęcie szersze od poprzedniego, bowiem o ile każdy podmiot prawa cywilnego posiada zdolność prawną, to możliwość kształtowania swojej sytuacji prawnej przez własne działanie wymaga pewnego rodzaju kompetencji intelektualnych. W przypadku osób fizycznych, kryteria te odnoszą się do wieku oraz tego, czy dana osoba nie została ubezwłasnowolniona. Natomiast w kwestii osób prawnych i szczególnych jednostek organizacyjnych przyjmuje się, że posiadając samą zdolność prawną, mają one i zdolność do czynności prawnych. Co ważne, każdy człowiek nabywa ją w chwili uzyskania pełnoletności, tj. ukończenia 18. roku życia. Jednakże, można uzyskać ją wcześniej, poprzez zawarcie związku małżeńskiego. Istotne jest także, iż tzw. ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby niepełnoletnie, które ukończyły 13. lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Z kolei jej utrata może nastąpić w wyniku ubezwłasnowolnienia całkowitego bądź utraty zdolności prawnej. Jej przykładem będzie m.in. zawarcie umowy kupna-sprzedaży bądź najmu.

Widać zatem, że te dwa pojęcia, mimo wzajemnych powiązań, stanowią odrębne twory prawa. Warto je odróżniać, chociażby ze względu na zakres ich zastosowania w sytuacjach codziennych oraz nadawane przez nie kompetencje.