Pełnomocnictwo - część trzecia

W dwóch poprzednich artykułach o pełnomocnictwie wyjaśniliśmy, czym jest ten rodzaj przedstawicielstwa, jakie są jego szczególne postacie, na czym polega działanie bez umocowania lub z przekroczeniem jego granic, a także w jaki sposób następuje udzielenie oraz umocowanie pełnomocnika. Poniżej zaś, chcielibyśmy przedłożyć Państwu istotę stosunku podstawowego pełnomocnictwa, nadużycie oraz wygaśnięcie umocowania, a ponadto omówić obowiązek zwrotu dokumentu pełnomocnictwa oraz zastępstwo w czynnościach faktycznych.

Stosunek podstawowy pełnomocnictwa

Według definicji ustawowej, a konkretnie art. 96 k.c. pełnomocnictwo jest takim rodzajem przedstawicielstwa, w którym umocowanie przedstawiciela (pełnomocnika) zostało mu udzielone poprzez oświadczenie woli reprezentowanego (mocodawcy). Wynika więc z tego, że skutkiem udzielenia pełnomocnictwa jest powstanie pewnego rodzaju kompetencji dla pełnomocnika. Może on bowiem podejmować działania wywołujące skutek prawny dla mocodawcy. Warto jednak pamiętać, iż reprezentant nie ma obowiązku takiego działania, a co więcej –w żaden sposób nie jest ograniczony w korzystaniu z udzielonego mu umocowania, ponieważ w jego granicach może podejmować dowolne czynności prawne.

W większości przypadków pełnomocnictwo zostaje udzielone w związku z zaistnieniem danego stosunku prawnego (np. pracy), w ramach którego pełnomocnik wykonuje określone działania dla swojego mocodawcy, za co przysługuje mu prawo do wynagrodzenia. Stosunek ten określa się mianem podstawowego lub wewnętrznego pełnomocnictwa. Co ważne, oba te rodzaje są od siebie niezależne, a więc powstanie lub wygaśnięcie jednego z nich, nie wpływa w najmniejszym stopniu na drugie. To samo dotyczy wynikających z owych stosunków obowiązków. Wyjątkiem od tej reguły jest umowa zlecenie, jednak o tym szerzej rozpiszemy się w innym artykule.

Warto jednak pamiętać o pewnych ograniczeniach stosunku podstawowego dla pełnomocnictwa. Jak już zaznaczyliśmy w poprzednim artykule, ze stosunku podstawowego może wynikać kompetencja do udzielania dalszych pełnomocnictw (art. 106 k.c.). Co więcej, stosunek podstawowy może wpłynąć na ustanie pełnomocnictwa oraz na ocenę, czy doszło do jego nadużycia. I to właśnie tymi dwoma kwestiami zajmiemy się poniżej.

Nadużycie pełnomocnictwa

Pełnomocnictwo w dużej mierze opiera się na zaufaniu mocodawcy do pełnomocnika. Jednak zaufanie to może zostać nadużyte. Stanie się tak wtedy, gdy reprezentujący dokona czynności prawnej mieszczącej się w granicach udzielonego mu umocowania, jednak będzie ona niekorzystna dla mocodawcy lub niezgodna z jego wolą, z czego pełnomocnik zdaje sobie sprawę. Do nadużycia dochodzi bowiem w przypadku, gdy pełnomocnik ma świadomość, że dana czynność prawna jest niezgodna z instrukcjami mocodawcy lub pozostaje sprzeczna z wiążącym go stosunkiem podstawowym.

            Warto pamiętać, że czynność prawna, która stanowi nadużycie pełnomocnictwa jest skuteczna pomiędzy mocodawcą a drugą stroną tej czynności. Pełnomocnik ponosi jedynie odpowiedzialność odszkodowawczą deliktową, kontraktową bądź karną. Natomiast gdy druga strona czynności wiedziała o tym, że działanie pełnomocnika przekracza zakres jego umocowania – działa niezgodnie z instrukcjami mocodawcy lub wbrew jego woli, to możliwe jest uznanie czynności za nieważną, ze względu na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2).   

Wygaśnięcie umocowania

1. Odwołanie pełnomocnictwa przez Mocodawcę

Odwołanie pełnomocnictwa to jednostronna czynność prawna mocodawcy. Nie wymaga ona zachowania żadnej szczególnej formy, w tym formy samego pełnomocnictwa. Przyjmuje się, że oświadczenie o odwołaniu pełnomocnictwa mocodawca składa pełnomocnikowi i/lub drugiej stronie czynności prawnej.

Zgodnie z art. 101 § 1 k.c. pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane, chyba że mocodawca zrzekł się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Regułą jest więc zasada odwołalności pełnomocnictwa przez mocodawcę, który może swobodnie decydować o trwaniu umocowania. Od tej zasady możliwy jest wyjątek, bowiem istnieje możliwość ustanowienia pełnomocnictwa nieodwołalnego, jednak wymaga ono zastrzeżenia nieodwołalności w jego treści, a także stosownego uzasadnienia w treści stosunku podstawowego. 

            Z uzasadnieniem mamy do czynienia wtedy, gdy po pierwsze, pełnomocnik ma ważniejszy interes prawny, by pozostać umocowany niż mocodawca w odwołaniu pełnomocnictwa oraz po drugie – gdy umocowanie zostało udzielone po to, aby zabezpieczyć roszczenie pełnomocnika.

2. Zrzeczenie się umocowania

            Mimo że kodeksie cywilnym nie znajdziemy wzmianki o zrzeczeniu się umocowania przez pełnomocnika, to taka możliwość wynika z zasady autonomii woli – zgodnie z nią umocowany ma prawo złożyć oświadczenie woli mocodawcy o zrzeczeniu się swoich kompetencji w działaniu na jego rzecz.

3. Śmierć mocodawcy lub pełnomocnika

Zgodnie z art. 101 § 2 umocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

            Śmierć mocodawcy z reguły skutkuje więc wygaśnięciem umocowania, chyba że  treści pełnomocnictwa zdecydował on inaczej, jednak musi to być uzasadnione w treści stosunku podstawowego. Chodzi zatem o to, że prawa mocodawcy związane z udzieleniem kompetencji pełnomocnikowi przechodzą po jego śmierci na inne, wskazane przez niego osoby, a więc ów pełnomocnik działa w imieniu tychże osób i reprezentuje ich interesy.

            Śmierć pełnomocnika również powoduje wygaśnięcie umocowania. Podobnie jak w przypadku śmierci mocodawcy, skutek ten może zostać wyłączony, jeżeli zastrzeże się go w treści pełnomocnictwa i w uzasadnieniu stosunku podstawowego. W tym przypadku chodzi o takie same okoliczności, jakie uzasadniają nieodwołalność pełnomocnika. W praktyce jednak, rzadko spotykamy się niegasnącym – mimo śmierci pełnomocnika umocowaniem, bowiem budzi ono wiele wątpliwości natury prawnej, związanych np. z tym. kto staje się nowym pełnomocnikiem, po śmierci poprzednika.

4. Inne przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa

            Mocodawca może udzielić umocowania pełnomocnikowi także z zastrzeżeniem warunku rozwiązującego lub terminu końcowego. Istnieją również przypadki, w których pełnomocnik posiada kompetencje do dokonania określonej czynności prawnej, a zatem umocowania wygasa w momencie jej dokonania.

 
Obowiązek zwrotu dokumentu pełnomocnictwa

Po wygaśnięciu umocowania mocodawca ma roszczenie o zwrot dokumentu pełnomocnictwa wobec osoby, która go reprezentowała. Pełnomocnik z kolei ma prawo żądać poświadczonego odpisu tego dokumentu z zaznaczeniem, że umocowanie wygasło. W przypadku niejasności pozwoli to bowiem wykazać, że podjęte przez pełnomocnika działania prawne były wykonywane w zakresie nadanego mu umocowania.

Zastępstwo w dokonywaniu czynnościach faktycznych

Przy dokonywaniu czynności faktycznych wywołujących skutki prawne (np. wydanie i odebranie dzieła – art. 643 k.c.) przepisy o przedstawicielstwie nie mają bezpośredniego zastosowania, jednak dopuszcza się ich stosowanie w drodze analogii. Mechanizm ich działania jest bowiem podobny, jako że czynność faktyczna dokonana przez jedną osobę (upoważnionego) jest traktowana tak, jakby jej wykonawcą była inna osoba (upoważniająca), zaś skutki przez nią wywołane dotyczą właśnie tej drugiej.

Podsumowanie

Pełnomocnictwo, jako niezwykle złożone zagadnienie prawne, wymaga szczegółowego omówienia. W tym oraz w dwóch poprzednich artykułach dokonaliśmy szczegółowej analizy najważniejszych wątków związanych z tą kwestią, mając nadzieję, że pomoże to Państwu w jej zrozumieniu. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek pytań zapraszamy do skontaktowania się z nami – postaramy się jak najrzetelniej odpowiedzieć na Państwa wątpliwości.